VERBOD KERNWAPENS EN KILLER ROBOTS IN DE VERKIEZINGSPROGRAMMA’S
| Op 17 maart gaat Nederland naar de stembus voor de Tweede Kamer. Wat staat er in de verkiezingsprogramma’s over onderdelen van het defensiebeleid? |
Trends in het defensiebeleid
De meeste partijen willen meer gaan bijdragen aan de NAVO, maar voorlopig zeker nog geen 2% van het bruto binnenlands product (BBP). De meerderheid wil in meer of mindere mate samenwerking van de Europese krijgsmachten. VVD, CDA en SGP noemen expliciet de belangen van de Nederlands defensie-industrie in combinatie met de gevoelde noodzaak om meer te investeren in de Europese krijgsmachten en om betrokken te zijn bij de ontwikkeling van hoogwaardige technologie. De risico’s van kernwapens worden in de meeste programma’s erkend, die van dodelijke autonome wapens minder (zes partijen noemen dit). Cyberwar en oorlog in de ruimte zijn geschetste nieuwe perspectieven. Bij een aantal partijen leeft het besef dat de regels voor wapenexport ontoereikend zijn en onvoldoende worden gecontroleerd. D66 stelt een onafhankelijke Europese wapenexportautoriteit voor. Het woord wapenwedloop komt niet voor in de programma’s, hoewel in de literatuur daartegen wordt gewaarschuwd. Sommige partijen wijzen aanschaf van groot gevechtsmaterieel onverkort af. Het belang van conflictpreventie en het bestrijden van grondoorzaken van gewapende conflicten door een beter klimaatbeleid, voedselveiligheid, sociale rechtvaardigheid en ontwikkelingssamenwerking worden aangestipt en bij sommigen meer uitgewerkt. Daar staat scepsis en afbouw van ontwikkelingssamenwerking bij sommigen tegenover.
Duurzame vrede
Duurzame vrede kan volgens ons alleen bereikt door grondoorzaken van oorlog weg te nemen en door militaire de-escalatie. WILPF Nederland deed op 8 maart 2020 aan alle verkiezingscommissies het voorstel om in de nieuwe programma’s het VN-verdrag tot verbod van kernwapens (TPNW, 2017) en het streven naar een internationaal preventief verbod van killer robots op te nemen. Ook anderen lobbyden voor deze punten. Wereldwijde controleerbare verdragen, bij voorkeur van de VN, zijn volgens ons optimale middelen voor vrede en het behoud van menselijke waardigheid en de planeet. Daarom zullen wij met anderen hiervoor aandacht vragen in een krantenadvertentie.
Kernwapens
Op 22 januari 2021 is het VN-verdrag tot verbod van kernwapens (TPNW, 2017) in werking getreden, nadat de vereiste 50 lidstaten van de VN het verdrag hadden geratificeerd. Dit verdrag is een noodzakelijk vervolg op eerdere verdragen die beperking en reductie van kernwapens beogen. Het totaalverbod is gegrond op humanitaire en morele beginselen, waarvoor Nederland zegt op te komen. In 2017 werden de onderhandelingen over dit verdrag afgesloten en zetten de regeringen van maar liefst 122 lidstaten van de VN hun handtekening. Nederland is het enige lid van de NAVO dat – onder minister Koenders – meegedacht heeft bij de onderhandelingen over de totstandkoming van het verdrag, maar Nederland heeft het niet ondertekend. Het verdrag verbiedt een reeks van kernwapenactiviteiten, waaronder het ontwikkelen, testen, produceren en inzetten van
kernwapens of het doorgeven of ontvangen van kernwapens van andere staten, het toestaan van kernwapens op hun grondgebied en het ondersteunen, aanmoedigen of het bewegen van anderen tot het ondernemen van deze verboden activiteiten. Ook het dreigen met kernwapens wordt illegaal. Het verdrag vraagt de landen om juridische, administratieve en andere maatregelen te ontwikkelen, met inbegrip van strafmaatregelen, om deze verboden activiteiten te voorkomen en te onderdrukken. Volgens de indieners van een aangenomen amendement over het verdrag bij D66 betekent ondertekening van het verdrag niet dat de verplichtingen van het NAVO-Verdrag geschonden worden en levert het een (extra) bijdrage aan een nucleair-vrije samenleving. De NAVO denkt daar anders over en dringt er bij de lidstaten op aan het verdrag niet te ondertekenen. D66, PvdA, GroenLinks, PvdD, CU, SP en DENK zijn voor ondertekening. DENK voegt daar een nationaal verbod van kernwapens aan toe. Het belang van wederzijdse kernontwapening wordt door meerdere partijen en ook door voorstanders van het VN-verdrag onderstreept.
In Volkel liggen Amerikaanse kernwapens opgeslagen. Deze zijn verouderd en zullen volgens de plannen vervangen worden door nieuwere wapens. Dit is het moment om de oude te laten te verwijderen en de komst van nieuwe te voorkomen. De aanwezigheid van deze wapens vergroot de risico’s op een ongeluk of aanval. Ze zijn een onderdeel van de afschrikkingsstrategie van de NAVO. Het is vooral het Amerikaanse bedrijfsleven – het militair industrieel complex – dat profiteert van vernieuwing en vervanging van kernwapens. PvdA, PvdD, DENK en SP wijzen expliciet aanwezigheid van kernwapens op ons grondgebied af. Het programma van GroenLinks laat zich hier niet over uit.
Het Intermediate-range Nucleair Forces Treaty (INF-Verdrag) verbood raketinstallaties voor raketten op middellange afstand en beschermde daarmee Europa en Rusland tegen bommen op elkaars grondgebied. De overeenkomst werd in 1988 ondertekend door de toenmalige regeringsleiders Ronald Reagan en Michail Gorbatsjov. De VS en de Sovjet-Unie spraken af geen op land gestationeerde raketten meer te bouwen met een bereik tussen de 500 en 5.500 kilometer. Bestaande raketinstallaties werden vernietigd en de twee grootmachten mochten regelmatig inspecties uitvoeren bij elkaar. Drie decennia lang voelde Europa zich veiliger dankzij het akkoord. De ontwikkeling en verspreiding van het SSC-8 een van de grond af lanceerbaar kruisvluchtwapen van Rusland leidde tot het beëindigen van het INF-Verdrag door Trump. Sindsdien ontwikkelde en moderniseerde Rusland zijn kernwapenarsenaal verder. Het Strategic Arms Reduction Treaty (New START-Verdrag) gaat over het verminderen van de hoeveelheden kernwapens. Het betreft wederzijdse ontmanteling tussen de VS en Rusland. Na Bidens verkiezing is het op het nippertje voor vijf jaar verlengd. De PvdA onderstreept het belang van verlenging van deze ontwapeningsverdragen.
Het antwoord van de NAVO blijft afschrikking, dialoog en voorkomen van een wapenwedloop. De NAVO vraagt echter ten behoeve van afschrikking om versterking van de capaciteiten en een evenredige bijdrage van alle bondgenoten. Om te zorgen voor een ‘fair share’ door Nederland verhoogde het kabinet de defensiebegroting eerder structureel met €1,5 miljard. Men besefte wel dat het gat tussen de huidige 1,35% van het BBP en het doel van 2% waarschijnlijk te groot is om in één kabinet te overbruggen.
De vervanger van de F-16 die kernbommen kon vervoeren en werpen is de F-35 (Joint Strike Fighter). Sinds de aanschaf van de F-35, waarvan de eerste in 2020 arriveerde, hebben politieke partijen aangedrongen op het niet geschikt maken van het nieuwe vliegtuig voor een nucleaire taak. PvdA, D66 en SP zijn tegen een nucleaire taak voor de F35.
Killer robots
Het jaar 2021 kan een internationaal verbod op killer robots dichterbij brengen. In politieke stukken spreekt men van dodelijke autonome wapens of wapensystemen. Deze wapens, van onderzeeboot, raketinstallaties, bommenwerpers tot drones, kunnen met behulp van artificial intelligence (AI) zonder menselijke controle doelwitten kiezen en de aanval inzetten. Wellicht begint het met internationale afspraken over het gebruik van dodelijke (semi-)autonome wapens op de dit jaar geplande conferentie van de verdragspartijen van de ‘Conventie over bepaalde conventionele wapons’ (CCW) in Genève. De nieuw te kiezen Tweede Kamer kan een stempel drukken op het Nederlandse standpunt over killer robots, zowel bij de kabinetsformatie als bij de voorbereiding van genoemde conferentie. Op de website van PAX staat de oproep van 30 november 2020 van 150 wetenschappers uit de wereld van kunstmatige intelligentie en robotica aan de Nederlandse regering om mee te werken aan een verbod op killer robots omdat verantwoordelijkheid en moraliteit verdwijnen.
Een partijprogramma mag volgens ons niet voorbij gaan aan de opdracht voor politici om alles te doen om oorlog te voorkomen en duurzame vrede na te streven. Daarbij hoort de inzet om te voorkomen dat de wereld verstrikt raakt in een geldverslindende nieuwe wapenwedloop, massavernietigingswapens accepteert en in de uiterst gevaarlijk ontwikkeling van autonome wapens investeert.
| Overzicht van standpunten over killer robots
VVD: Zegt niet het braafste jongetje van de klas te willen zijn, maar maakt bij de toepassing van AI (Kunstmatige Intelligentie) wel het voorbehoud van betekenisvolle menselijke controle. PvdA: Streeft naar internationaal verbod op killer robots. GroenLinks: Streeft naar internationaal verbod op autonome wapensystemen. D66: Gebruik van killer robots wordt internationaal in juridische en ethische kaders verboden. CU: Principes van een rechtvaardige oorlog moeten worden hooggehouden, ook bij mogelijk gebruik van autonome wapens. SGP: Nederland neemt het voortouw bij het bepalen van internationaalrechtelijke kaders voor zinvolle menselijke betrokkenheid bij (dodelijk) wapengeweld door drones of cyberwapens. CDA, DENK, FvD, SP, PvdD, PVV, 50Plus: Problematiek van killer robots komt niet aan bod. |
Han Deggeller en Ite van Dijk
beiden actief in WILPF
Recent Comments